Önemli günlerde mercimek pişirmek adettendir halk arasında.
Bazı yerlerde inşaatı bitmiş yeni bir evin ilk yemeği olarak mercimek vurulur ateşe. Fazla ihtimam edilmez, eşyalar henüz ortadayken ev daha yerleşmeden ot ocak acilen kurulur ve ateşe çukurca bir tencere oturtulur. Zeytinyağında soğan kavurma kokusu yeni evin içine iyice yayıldığında, ardından suda birkaç saat bekletilmiş yeşil mercimekler, salça ve tuzu biberi, suyu da ilave edilip bir saat kadar kısık ateşte tıkırdatılır. Bu sırada, mercimek yemeği kokusuyla ev olma havasına girmiş olan yeni ev, sahiplerini bu kokuyla sımsıcak sarmalamış olur.
Geçen yaz inşaatı biten bahçeli evimin ilk yaşam gününde, bir koca tencere vurmuştum ocağıma ve o gün yardım eden bütün herkese birer tabakçık ikram etmiştim sıcacık taze ekmekle.
Yeşil mercimek bazı kültürlerde başlangıç bereketi sayılan kutsal bir taamdır.
Anadolu'da ramazanın ilk günü evlerde yeşil mercimek pişirilir, hatta üç veya yedi komşuya da birer tas iftarlık verilir. Eskiden büyüklerimiz akşamdan ıslatırlardı yeşil mercimeği ve diri kalma korkuları olurdu, oysaki şimdi ıslatmaya bile gerek kalmadan direk ateşe oturtuluyor ve hemen pişip dağılıyor. Acaba yeşil mercimekler de mi evrimleşti, soya gibi işleme tabi tutuluyor olabilir mi?
Mercimeğin taşını ayıklamak da sembolik bir ritüeldir birçokları arasında. Günümüzde ayıklanıp paketlenmiş halde satılmasına rağmen, eski büyükler illa da ayıklatırlar mercimeği pişirmeden önce.
Yeşil mercimeğin pek çok çeşidinin yanı sıra, ovmaç denilen hamurlusunu yapardı annem "ovmaçlı yeşil mercimek". Un ve suyu biraz tuzla hamur yapıp kaynayan tencerenin içine atardı, sarımsaklı sirkeyle sofraya getirirdi. Ben eriştelisini yapıyorum, erişte yoksa kulaklı makarna da attığım oluyor içine. Ayrıca un kavurarak da yapılırdı bu sirkelisi. Bizde kıymalı yapılmazdı yeşil mercimek. Soğanlı, biber-domates salçalı yemek gibi yapılanı zeytinyağıyla pişirilir, un kavurmalı ve sirkeli çorba gibi hazırlanan tereyağı ile pişirilirdi. Bu, un kavurmalı yeşil mercimek çorbasına ayrıca sirke, dövülmüş sarımsak, biber ve tuz karıştırılarak ayrı bir kasede sos hazırlanır arzu eden tabağına birkaç kaşık ilave eder.
Yeşil mercimek yemeğine sirke koymak Hristiyanlarda da adettir, Paskalyadan önceki perşembe günü mercimek pişirmenin bir hristiyan geleneği olduğu söylenir. Ayrıca, mercimek taneleri bazı geleneklerde Meryem Ana'nın gözyaşlarıyla da ilintilendirilir. Tatarlar da lapasını yaparlar pirinçle. Lapanın üzerine kırmızı biber tereyağı kızdırıp sıcak yerler.
Börek, poğaça ve mantıya da iç olarak konur, patates, yerelması ve havuç üstünde fırına da verilir. Az miktarda aşureye de atıldığını bilirim. Son zamanlarda soğuk büfe salatalarının da aranılan bakliyatıdır.
Sıcak kurak her koşulda yetişen çalımsı bodur bir ağaççığı olduğu için, gelişmemiş haşlak kalmış çocuklara "seni mercimek ağacı" diye takılınır halk arasında.
Hindistan, Pakistan, Afganistan, İran gibi ülkelerde mercimek demirbaş gıdadır. Hindu aşramlarının kutsal yemeğidir "dal" denilen zerdeçallı, kimyonlu yeşil mercimek. Lapa görünümlü koyu sarı renkli yeşil mercimek yemeği, klasik olarak her tapınakta günde iki kez "nan" denilen ekmekle hayır olarak dağıtılır.
İran'da kemiksiz bol parça etle yine sarı (safranlı yada zerdeçallı) renkli bol yağlı pişirilir. İçine doğranmamış ıspanak yada pazı yaprakları atılır. Pazı yaprakları pişerken ete öyle bir dolanır ki sanırsınız yaprak dolmalı yeşil mercimek! Bir vejateryana suikast için uygundur!
Balkanlardan, Uzak Asya'ya oldukça geniş bir coğrafyada demirbaş gıdalardan biridir ki, o yüzden bir dönem askeriye karavanasının kabusu olarak erkeklerin ömür boyu kara listesine girmiştir. Şimdilerde askeriye karavanaları sanırım daha az mercimekli ve de daha az taşlı!
